برخی اسمش را شنیدند، برخی دیگر امتحانش کردند و بسیاری صبح تا شب باهاش دست به گریبان اند:« اضافه وزن»! اضافه وزن حاصل معادلاتی است که در علم پزشکی به آن محاسبه BMI می گویند. اگر می خواهید رژیم بگیرید، بروید پیش جراح لاغری و یا تناسب اندام تان را بیازمایید سر و کارتان با عددی ست که در پی محاسبه BMI به دست می آید. اما این BMI چیست؟!
یک روز صبح مردی به نام آدولف کوتله از خواب بیدار شد و فریاد «یافتم، یافتم» سر داد. روی کاغذ فرمولی نوشت و گفت از این به بعد اگر خواستید اضافه وزن تان را محاسبه کنید، باید آن را از این فرمول به دست بیاورید. محاسبه bmi فرمول پیچیده ای ندارد، این فرمول عبارت است از:
وزن (بر حسب کیلوگرم)÷ قد 2(برحسب متر) |
محاسبه bmi بدن یکی از رایج ترین و در نگاه سازمان جهانی بهداشت معتبرترین روش های سنجش شاخص توده بدنی است. به نتیجه محاسبه BMI در زبان عام «اضافه وزن» و یا «میزان چاقی» هم می گویند. وقتی می پرسند چقدر اضافه وزن داری و یا چقدر چاقی، منظور این است که میزان BMI شما چقدر است! وقتی می پرسی باید چقدر وزن کم کنم و یا آیا اجازه جراحی لاغری دارم، مشاور تغذیه و یا جراح لاغری ابتدا سراغ از میزان شاخص توده بدنی(BMI) شما می گیرند. اما این شاخص تنها بیان گر چاقی و یا لاغری نیست، به تناسب اندام و یا کمبود وزن نیز اشاره دارد.
بله! نتیجه محاسبه BMI با خود حرف ها برای گفتن دارد. این بسیار مهم است که عدد به دست آمده از فرمول بالا شما را در فهم تناسب اندام تان یاری کند.
اندازه قد را به توان دو می رسانی و تقسیم بر وزن می کنی و عدد به دست آمده را می گیری دستت راه می افتی میپرسی حالا باید باهاش چه کرد؟ پاسخ روشن است:
محاسبه BMI بزرگسالان
BMI(شاخص توده بدنی) | وضعیت تناسب اندام |
زیر 18.5 | کمبود وزن |
18.5 تا 24.9 | وزن ایده آل |
25 تا 29.9 | اضافه وزن |
30 تا 34.9 | چاقی |
بالای 35 | چاقی مفرط |
اگر نتیجه محاسبه BMI شما کم تر از 18.5 است، احتمالا از لاغری مفرط رنج می برید. اگر جوابش چیزی بین 18.5 تا 24.9 است، یعنی اندام تان همانی است که باید باشد: فیت و متناسب! اگر یک خورده از 25 برود بالاتر یعنی (یک خبر بد برایتان دارم): شما اضافه وزن دارید! حدفاصل عدد 30 تا 34.9 چاقی معنی می دهد و از 35 آنطرفتر نشان گر چاقی مفرط است. در حقیقت جواب شاخص توده بدنی گزارشی دو رقمی از وضعیت تناسب اندام شماست.
مثلا من 67 متر قد دارم و چیزی حدود 77 کیلوگرم وزن! اگر این دو عدد را در نرم افزار محاسبه bmi ببرم، عدد به دست آمده می شود شاخص توده ای من. اما چگونه می توان متغیرهای گوناگون دیگر مثل سن و هیبت و جنسیت را نادیده گرفت و به عدد به دست آمده از محاسبه BMI برای تشخیص چاقی و یا لاغری بسنده کرد؟
محاسبه bmi بر اساس سن باید انجام شود. وقتی خوب اطلاعات مربوط به محاسبه BMI را ورق بزنید، با نکته ای رو به رو خواهید شد که همه چیز درباره قطعیت و تام و تمام بودن این فرمول را زیر سوال می برد: فرمول محاسبه BMI تنها در بزرگسالان و افراد 18 تا 65 سال جواب می دهد، نه کمی این طرف تر و نه کمی آن طرف. پس محاسبه bmi کودکان چه؟ چگونه باید حجم نوزادان را اندازه گرفت؟
پزشکان معتقدند یک فرمول ریاضی تعیین شده هیچ دردی از افراد زیر دو سال دوا نمی کند، از جمله محاسبه BMI نوازادان. این موضوع بیش از آنکه به اعتبار فرمول ها در ارتباط باشد، به شرایط متغیر نوزدان مربوط است. آن ها، پزشکان، می گویند مسائل ژنتیکی و دوران شیردهی نقش بسیار پر رنگی در حجم اندام کودکان ایفا می کند. دستکم عامل دومی متغیری است که در هر دوره می تواند به تناسب با وزن نوزاد بالا و پایین شود.
می گویند فلانی توی سن رشد است، یعنی فلانی دائما در حال تغییر و دگردیسی فیزیکی است و متغیرهای فیزیکی اش کم تر از ثبات بهره می برند، مثلا میزان چربی اش روی نقطه ثابتی قرار نمی گیرد و یا قدش تکامل نیافته است و غیره. به خاطر همین هم هست که به آن دوران رشد می گویند. در دوران رشد برای کودکان از متر و مقیاس های دیگری استفاده می شود.
پزشکان وزن و قد کودک را در فرمول bmi می برند و بعد آن را مطابق با صدک های از پیش تعیین شده محاسبه می کنند:
محاسبه BMI کودکان براساس صدکها
✍نکته: صدک ها مقادیری هستند که درصد مشخصی از داده ها در یک مجموعه داده در زیر آنها یافت می شود.
BMI کودکان براساس صدکها | وضعیت تناسب اندام |
صدک زیر 2 | کمبود وزن |
صدک بین دو عدد 2 و 90 | وزن مطلوب |
صدک بین دو عدد 91 تا 97 | اضافه وزن |
صدک 98 | چاقی |
میانسالان اغلب با تغییرات هورمونی شدید در فواصل کوتاه زمانی دست به گریبان اند. در نتیجه توده های چربی بسیاری در نواحی مختلفی از بدن شان شکل می گیرد و همین کار را برای تعیین وزن و درصد چربی بدن شان دشوار می سازد. پس بهتر است برای میانسالان نیز از این فرمول استفاده نکنیم.
پُر پیداست که فرمول محاسبه BMI برای افرادی با وضعیت های متغیر فیزیکی در دوران گوناگون کارآمد نیست. محاسبه bmi آقایان و خانم ها نیز بر همین منوال است. فرض کنید زنی 45 ساله در قد و وزنی مشابه با مرد در همان سن و قد و وزن به یک عدد ثابت در فرمول محاسبه BMI می رسند. با وجود این تعبیر عدد مشابه در دو جنسیت، به دو شکل جوراجور خواهد بود.
بی تردید به واسطه شکل بدن، نحوه کارکرد هورمون ها و مباحثی از این دسته، تفاوت چشم گیری در BMI خانم ها و آقایان است. همین الان اگر « محاسبه bmi زنان آنلاین » را جستجو کنید، به سایت های محاسبه آنلاینی بر می خورید که مسئله جنسیت را در محاسباتشان مدنظر قرار داده اند. با وجود این موضوع بارداری و نقش آن در متغیرهای bmi هنوز از حلقه های مفقوده به شمار می رود.
در دوران بارداری بدن تغییرات گستردهای در شکل و عملکردش تجربه می کند و معمولا با اضافه وزن همراه است. پزشکان برای تشخیص و کنترل این اضافه وزن عوامل گوناگونی مثل بافت رحم، مایع آمنیوتک بدن، ذخایر چربی و غیره را مدنظر قرار می دهند. با وجود این معیارهای مشخصی برای تعبیر عدد bmi زنان باردار وجود دارد.
محاسبه bmi زنان باردار
BMI زنان باردار | وضعیت تناسب اندام |
کمتر از 18.5 | کمبود وزن |
بین 18.5 تا 24.9 | وزن ایدهآل |
بین 25 تا 29.9 | اضافه وزن |
30 | چاقی |
اما وضعیت بارداری تنها استثنا در محاسبه BMI نیست. یکی از سوالات بسیار مهم این است که این فرمول برای ورزشکاران چگونه جواب می دهد؟
?بیشتر بخوانید : هر آنچه که باید درباره رژیم بارداری بدانید.
وقتی فرمول محاسبه BMI به سن و قد محدود می شود، دیگر جایی برای وزن عضلانی و بافت چربی باقی نمی ماند. نسبت چربی و عضله در ورزشکاران هم متغیر است و هم تفکیک پذیر. BMI تفاوت میان این دو را تشخیص نمی دهد. پس گزینه مناسبی برای ورزشکاران به حساب نمی آید.
اما این تنها محدودیت فرمول BMI نیست. آنگونه که مشاهده کردید BMI در مورد نوزادان و کودکان نیز سنجش معتبری ارائه نمی دهد.
اگرچه هنوز و تا همیشه این فرمول اعتبار دارد اما محدودیت هایش کارشناسان را وادار می کند پی راه های جایگزین بگردند. در زیر چند راه جایگزین را معرفی کرده ایم. راه های جایگزین این فرمول، کم یا بیش می تواند خلا های محاسباتی اش را جبران کند.
اگر می خواهید نسبت چربی پایی تنه را حدس بزنید، WHR و یا نسبت دور کمر به ران همان فرمولی است که دنبالش می گردید. برای محاسبه اش کار سختی ندارید: عادی بایستید و نفس بکشید و دور کمرتان را اندازه بگیرید. بعد بروید سر وقت ران هایتان و اندازه بزنید. حالا اعداد را در فرمول زیر ببرید.
اندازه کمر ÷ اندازه دور ران |
محاسبه WHR یا نسبت دور کمر به ران
WHR | کمبود وزن | وزن ایدهآل | اضافه وزن | چاقی |
زنان | 0.80 یا کم تر | 0.85 یا کم تر | 0.81 تا 0.85 | 0.85 یا بیش تر |
مردان | 0.95 یا کم تر | 0.96 تا 1.0 | – | 1.0 یا بیش تر |
یکی از ویژگی های ممتاز اندازهگیری WHtR، محاسبه چربی انباشته شده در شکم و دیگر مزیت این فرمول نسبت به BMI تفکیک معیارها برحسب جنسیت است. کافی است دور کمر خود را در حالت عادی اندازه بگیرید. بعد در پاشنه دیوار بایستید و اندازه قدتان را به دست بیاورید. حالا به روش زیر اعداد به دست آمده بر هم تقسیم کنید:
دور کمر ÷ قد × 100 |
درصد به دست آمده را بر اساس جدول زیر می توان تعبیر و تفسیر کرد:
محاسبه WHtR یا نسبت دور کمر به قد
WHtR | کمبود وزن | وزن ایدهآل | اضافه وزن | چاقی |
زنان | کمتر از 42 درصد | بین42 تا 48 درصد | بین 49 تا 57 درصد | بیش از 58 درصد |
مردان | کمتر از 43 درصد | بین 43 تا 52 درصد | بین 53 تا 62 درصد | بیش از 63 درصد |
وقتی وزن را اندازه می گیرید، در حقیقت مجموع عضلات و چربی ها را مورد ارزیابی قرار داده اید اما اگر می خواهید تنها چربی بدن را محاسبه کنید، بهتر است به پزشک و یا مراکز تخصصی تغذیه مراجعه کنید. آنان دستگاهی دارند به نام کالیپر. این دستگاه معیارهایی مثل دور مچ، دور ران و دور بازو را هنگام اندازه گیری در نظر می گیرد و عدد دقیقی پیرامون درصد چربی بدن تان تحویل می دهد.
فرمول محاسبه BMI، همان طور که اشاره شد، یکی از معتبرترین معیارها برای صدور مجوز جراحی و یا تهیه رژیم غذایی است اما کارکرد اندازه گیری وزن و چربی به این ها خلاصه نمی شود. مثلا اگر بنا دارید تناسب اندام و رشد نوزاد و یا کودکتان را بسنجید و یا سر و کارتان با پزشک قلب و عروق است باید از روش های دیگر همچون WHR و WHtR بهره بگیرید.
BMI در زبان انگلیسی مخفف عبارت Body Mass Index است که به معنای شاخص توده بدنی میباشد.
محاسبه شاخص توده بدنی و اندازه گیری وزن با استفاده از مچ دست یک روش تایید شده توسط متخصصان است. این روش برای اندازه گیری شاخص توده بدنی شما و وزنتان، استخوان بندی شما را نیز در نظر می گیرد.